Postępowanie w przypadku użądleń przez trzmiele i reakcji alergicznych
W tych informacjach na temat użądleń przez trzmiele opisano, jak ograniczyć ryzyko użądlenia przez trzmiela, jakie mogą występować reakcje i jak należy postępować. Plakat z informacjami o użądleniach przez trzmiele i reakcjach alergicznych można pobrać tutaj.
Użądlenia przez trzmiele, pszczoły i osy
Trzmiele występują w wielu krajach w warunkach naturalnych. Tak samo jak pszczoły są używane do zapylania upraw rolnych i ogrodniczych. Istnieje wiele podgatunków trzmieli różniących się między sobą wyglądem.
Podobnie jak w przypadku pszczół i os również u trzmieli żądło mają tylko robotnice i królowe-matki. Trutnie nie mogą żądlić. Żądło pełni wyłącznie funkcję obronną. Użądlenie przez pszczołę wiąże się z wprowadzeniem jadu poprzez żądło. U ludzi wywołuje to silny, ale krótkotrwały ból, który stopniowo mija. U niektórych osób (około 1% populacji) może wystąpić reakcja alergiczna na wprowadzony jad.
Reakcja na użądlenie przez trzmiela może być różna w zależności od osoby.
Żądła trzmieli i os nie mają zadziorów, dzięki czemu robotnica i królowa może po użądleniu wyjąć żądło i użądlić ponownie. Z kolei żądło pszczoły ma zadziory, więc gdy po użądleniu pszczoła usiłuje wyjąć żądło, jest ono wyrywane z odwłoka wraz z gruczołem jadowym.
Jak zapobiegać użądleniom przez trzmiele?
Trzmiele rzadko żądlą. Ryzyko użądlenia przez trzmiele można ograniczyć, unikając prowokowania ich i nie pozwalając, by stały się agresywne. Podczas pracy z trzmielami najważniejsze jest spokojne zachowanie. Nie oganiaj się od trzmieli, nie stukaj w ul, nie dotykaj ani nie łap trzmieli itd.
Gdy dojdzie do użądlenia: reagowanie i leczenie
Użądlenie przez trzmiela przeważnie wywołuje lokalną reakcję niealergiczną w postaci obrzęku, swędzenia i zaczerwienienia w miejscu użądlenia, trwającą przez kilka godzin. Reakcja może wystąpić bezpośrednio po użądleniu, ale zwykle pojawia się dopiero po kilku godzinach. Obrzęk lub swędzenie może się utrzymywać przez wiele godzin, a nawet kilka dni. W niektórych przypadkach reakcja lokalna może się rozlać na szerszy obszar — w takim przypadku objawy zwykle utrzymują się nieco dłużej. Nadal należy to jednak traktować jako lokalną reakcję niealergiczną.
Leczenie lokalnej reakcji niealergicznej
Pomoc lekarska zwykle nie jest potrzebna. Można podjąć pewne działania w celu zminimalizowania reakcji lokalnej, szczególnie w przypadku użądlenia we wrażliwe miejsce, na przykład w okolicy oczu. Jak najszybciej po użądleniu należy zażyć lek przeciwzapalny, np. aspirynę lub ibuprofen. W miejscu użądlenia należy przyłożyć zimny kompres. Dostępne są też różnego rodzaju maści przeciwświądowe, np. zawierające DEET.
W rzadkich przypadkach użądlenia w jamie ustnej lub gardle należy pacjenta natychmiast przewieźć do szpitala ze względu na ryzyko obrzęku blokującego drogi oddechowe. W szpitalu osoba użądlona otrzyma kortykosteroid, na przykład prednizolon, i zostanie zatrzyma na obserwację.
Reakcja alergiczna
U około 1% ludności po wielokrotnym użądleniu (a niekiedy już po drugim lub trzecim) może wystąpić reakcja alergiczna, zwana także reakcją ogólną, systemową lub anafilaktyczną. Ponieważ reakcja alergiczna wymaga obecności przeciwciał wytworzonych po pierwszym kontakcie z antygenem, odczyn alergiczny nie może wystąpić po pierwszym użądleniu. Reakcje alergiczne pojawiają się zazwyczaj w krótkim czasie po użądleniu (od kilku sekund do 30 minut).
Wyróżnia się cztery poziomy reakcji alergicznych, uszeregowane według stopnia zagrożenia:
Poziom 1: swędzenie, zaczerwienienie i obrzęk (pokrzywka) na całym ciele
Poziom 2: objawy poziomu 1, a dodatkowo zaburzenia układu pokarmowego (wymioty, biegunka)
Poziom 3: objawy poziomu 1 lub poziomu 2, a dodatkowo trudności z oddychaniem lub uczucie duszności
Poziom 4: objawy poziomu 1, poziomu 2 lub poziomu 3, a dodatkowo palpitacje serca, omdlenie lub wstrząs anafilaktyczny, czemu mogą towarzyszyć zawroty głowy, silne pocenie się i dreszcze
Leczenie reakcji alergicznej
W razie wystąpienia gorączki lub reakcji poziomu 1 należy udać się do lekarza pierwszego kontaktu. Może zapaść decyzja jedynie o monitorowaniu rozwoju objawów. Wskazany jest okres obserwacji w warunkach szpitalnych, ponieważ reakcja może się nasilać z upływem czasu.
Reakcje zatruciowe
Reakcje zatruciowe mogą wystąpić jedynie w przypadku użądlenia kilkadziesiąt razy w krótkim czasie. Może dojść do ogólnych reakcji alergicznych układu nerwowego lub krwionośnego, takich jak arytmia serca lub trudności z oddychaniem. Również w tym przypadku osoba poszkodowana powinna trafić do szpitala na leczenie i obserwację.
Hiperwentylacja
Do utraty przytomności może dojść nie tylko w wyniku ostrej reakcji alergicznej poziomu 4, ale również z powodu hiperwentylacji, na przykład spowodowanej wstrząsem. Również w takich przypadkach trzeba natychmiast wezwać pogotowie.
Zwiększone ryzyko
Zwiększone ryzyko reakcji alergicznych na użądlenie przez trzmiela występuje w przypadku osób przyjmujących niektóre leki, szczególnie tzw. beta-blokery, oraz kobiet w ciąży.
Życie z alergią na jad trzmieli
Jednorazowe wystąpienie reakcji alergicznej nie musi oznaczać, że następne użądlenie również wywoła taką reakcję. Szczególnie jeśli reakcja była ograniczona do poziomu 1 lub 2, ryzyko jest niewielkie. Reakcje na użądlenia trzmieli mogą być różne w każdym przypadku. Obecnie dostępne są testy alergiczne polegające na użyciu oczyszczonego jadu trzmiela w celu ustalenia, czy następne użądlenie wywoła reakcję alergiczną. Oczyszczonego jadu używa się też w terapii odczulającej.
Immunoterapia z wykorzystaniem jadu pszczelego niekoniecznie zapewni ochronę pacjentom uczulonym na jad trzmieli. Celem odczulania jest zmniejszenie wrażliwości organizmu na jad trzmieli. Osoby wrażliwe, które nie chcą się poddać odczulaniu, mogą poprosić lekarza o receptę na autostrzykawkę z adrenaliną, np. EpiPen lub Jext. Takie urządzenie można nosić przy sobie w celu wstrzyknięcia adrenaliny (epinefryny) w udo w razie wystąpienia reakcji na użądlenie.
Informacje dla lekarzy
Szczegółowe informacje na temat metod leczenia reakcji alergicznych są dostępne na żądanie od firmy Koppert.
Dodatkowe informacje można uzyskać od alergologa lub internisty.
Bibliografia
De Groot, H. Allergie voor insecten, Huisarts en Wetenschap 2002; 45 (7): 362-7.
De Groot, H. Allergy to bumble bees. Curr Opin Allergy Clin Immunol 2006; 6: 294-7.
W firmie Koppert można zamówić pełnowymiarowy plakat pokazujący wszystkie te grafiki. Plakat jest też dostępny do pobrania (adres URL).
Wskazówka: Umieść na plakacie informacje dotyczące uzyskiwania informacji medycznych i pomocy lekarskiej w nagłych przypadkach.
Podane tu informacje mają wyłącznie charakter edukacyjny i nie należy ich używać przy diagnozowaniu ani leczeniu problemów zdrowotnych, ponieważ nie zastępują one porady lekarskiej. W razie stwierdzenia lub podejrzewania problemów zdrowotnych należy się skontaktować z lekarzem.